Recykling. Terapia nie tylko dla środowiska

RECYKLING

TERAPIA NIE TYLKO DLA ŚRODOWISKA

PROGRAM WŁASNY

CZAS REALIZACJI

OD 22 II 2010 DO 22 VI 2012

INNOWACJA PEDAGOGICZNA

OD 1 IX 2011 DO 20 VI 2014

ANNA KOKORUDZ

ANNA SŁOMIAN

ZESPÓŁ SZKÓŁ SPECJALNYCH NR 13

W KRAKOWIE

KRAKÓW 2010

UCZNIOWIE BIORĄCY UDZIAŁ W PROGRAMIE

Uczniowie w wieku 14-21 lat, objęci edukacją i terapią na terenie ZSS Nr 13, przy ul. Szopkarzy 8 w Krakowie.

1.                  ZAJĘCIA EDUKACYJNE DOTYCZĄCE SELEKTYWNEJ ZBIÓRKI ODPADÓW OPAKOWANIOWYCH I SPRZEDAŻY MAKULATURY;

ZAJĘCIA MANIPULACYJNE Z WYKORZYSTANIEM ELEMENTÓW PROGRAMU TEACCH;

WYKORZYSTYWANIE SUROWCÓW WTÓRNYCH DO TWORZENIA POMOCY DYDAKTYCZNYCH

            obecna kl.Vb

2.                  ZAJĘCIA PLASTYCZNE

            obecna kl.Va

            obecna kl.G2a

3.                  SPRZEDAŻ MAKULATURY

            obecny ZR.I

4.                  WYKORZYSTANIE SUROWCÓW WTÓRNYCH DO SCENOGRAFII PRZEDSTAWIEŃ SZKOLNYCH

            obecni członkowie „Klubu Aktora” i „Małego Klubu Aktora”.

5.                  WYKORZYSTANIE SUROWCÓW WTÓRNYCH DO PRODUKCJI INSTRUMENTÓW MUZYCZNYCH

            obecna kl.G3

IDEA PROGRAMU

            Od najmłodszych lat jesteśmy uczeni dbania o czystość planety, w której żyjemy. Jest to istotny aspekt życia, ponieważ od stanu jej czystości zależy zdrowie nasze i naszych pokoleń. Człowiek z zasady chce się pozbyć odpowiedzialności za stan naturalny planety, chce ją zrzucić na innych, usprawiedliwić się. Tymczasem każdy z nas jest odpowiedzialny za stan i ochronę środowiska. Nie podejmując zbytnich obciążeń i nie zmieniając radykalnie swojego sposobu życia może pomóc środowisku. Spowodować zatrzymanie się destrukcyjnej machiny konsumpcji i eksploatacji Ziemi.

            Jak więc możemy pomóc w ochronie czystości naszego środowiska?

            Czy niepełnosprawność osób wyklucza ich z udziału w tym przedsięwzięciu?

            Czy wszystkie grupy osób niepełnosprawnych fizycznie i intelektualnie, w tym osób
z autyzmem zdolne są do nauczenia się zachowań i postaw proekologicznych?

            Program jest próbą wyjścia naprzeciw działaniom proponowanym przez system ratowania środowiska. Przy odpowiednim przygotowaniu edukacji dostosowanej do potrzeb
i indywidualnych możliwości uczniów z zaburzeniami autystycznymi oraz przy odpowiednim wsparciu osób, uczniowie ci mogą zdobyć podstawową wiedzę i umiejętności ukierunkowane na ochronę środowiska, a przez to wpływać na najbliższe otoczenie uczniów, rówieśników, rodziców, nauczycieli.

            Ochrona środowiska to całokształt działań, a także ich zaniechanie, mające na celu właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowiska naturalnego.
W takim samym stopniu ochrona środowiska dotyczy składników nieożywionych środowiska naturalnego jak i żywych.

            Aby propagować ochronę środowiska należałoby zacząć od zmiany negatywnych nawyków w stosunku do ekosystemu i nauczyć się rozsądnie wykorzystywać to, co daje natura. W tym celu podejmuje się działania uświadamiające ludzi o stopniu zagrożenia, działania dbające o środowisko i aktywne działania sprzeciwiające się degradacji naszego środowiska. Wśród tych działań wymienia się trzy główne sposoby ochrony środowiska. Pierwszym z nich jest racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie jego zasobami     zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. W praktyce chodzi o to, żeby starać się nie niszczyć środowiska w sposób trwały, a jeżeli jest to konieczne, to żeby się to odbywało możliwie jak najbardziej racjonalnie i bez zbędnego „rozpychania się”. Drugim sposobem jest przeciwdziałanie zanieczyszczeniu środowiska. Do tego rodzaju działań przyczyniać się możemy my sami, poprzez dbanie o szeroko rozumiany porządek. Jeżeli każdy z nas   prawidłowo segregowałby odpady opakowaniowe (patrz aneks), to na dzień dzisiejszy zatrucie środowiska byłoby znacznie mniejsze. Trzeci sposób to utrzymywanie i przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego, o ile jest to możliwe. Ostatnim wśród sposobów jest recykling.

            Recykling, recyklizacja (ang. recycling) – jedna z kompleksowych metod ochrony środowiska naturalnego. Jej celem jest ograniczenie zużycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości odpadów.

            Według ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. z 2001r. Nr62, poz.628) pod pojęciem recyklingu "rozumie się taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii." 

            Zasadą działania recyklingu jest maksymalizacja ponownego wykorzystania tych samych materiałów, z uwzględnieniem minimalizacji nakładów na ich przetworzenie,
przez co chronione są surowce naturalne, które służą do ich wytworzenia oraz surowce służące do ich późniejszego przetworzenia.

            Recykling odbywa się w dwóch obszarach: produkowania dóbr oraz późniejszego powstawania z nich odpadów. Założenia recyklingu zakładają wymuszanie odpowiednich postaw producentów dóbr, sprzyjających produkcji materiałów jak najbardziej odzyskiwalnych oraz tworzenie odpowiednich zachowań u odbiorców tych dóbr.

Recykling jest systemem organizacji obiegu materiałów, które mogą być wielokrotnie przetwarzane. W skład systemu wchodzą następujące elementy:

1)                  właściwa polityka ustawodawcza państwa sprzyjająca recyklingowi,

2)                  rozwój technologii przetwarzania odpadów, przede wszystkim w celu wykorzystania jak największej ich części,

3)                  projektowanie dóbr z możliwie najszerszym wykorzystaniem w nich materiałów podatnych na recykling,

4)                  projektowanie dóbr możliwie jednorodnych materiałowo, co upraszcza ich późniejszy demontaż i segregację odpadów.

5)                  projektowanie dóbr będących połączeniem różnych materiałów w taki sposób, aby ich późniejsze rozdzielenie na elementy zbudowane z jednorodnych materiałów było maksymalnie ułatwione,

6)                  projektowanie dóbr w taki sposób, aby jak najwięcej ich części składowych nadawało się do powtórnego wykorzystania bez przetwarzania lub przy minimalnych nakładach na doprowadzenie do postaci pełnowartościowej,

7)                  system oznaczania zarówno opakowań produktów, jak i elementów składowych tych produktów, w celu ułatwienia rozpoznawania i segregacji odpadów.

8)                  edukacja proekologiczna społeczeństwa oraz promowanie i organizacja zachowań proekologicznych,

9)                  logistyka sortowania, gromadzenia i odbioru zużytych dóbr oraz ich elementów składowych,

10)               przetwarzanie (uprzednio przygotowanych) odpadów i odzyskiwanie z nich surowców.

Spośród działań, jakie zakłada się realizować na skalę państwową, możliwe do zastosowania na terenie szkoły i gospodarstwa domowego, po ich odpowiednim dostosowaniu są te wymienione
w trzech ostatnich punktach.

W związku z tym powyższe działania będą realizowane poprzez:

–                    zachęcanie i wdrażanie otoczenia do zbiórki odpadów opakowaniowych i zbiórki makulatury;

–                    promowanie działań poprzez aktywne uczestnictwo uczniów w procesie selektywnej zbiórki odpadów, prezentowanie filmów, zdjęć, tworzenie plakatów, organizowanie zajęć otwartych;

–                    organizowanie zajęć dydaktycznych, dotyczących segregowania odpadów opakowaniowych i sprzedaży makulatury;

–                    pozyskiwanie materiałów i wykorzystywanie ich w pracach plastyczno-technicznych
i przy tworzeniu pomocy dydaktycznych.

            Popularną staje się zasada 3R: Reduce, Reuse, Recycle ang., która promuje zdrowy dla środowiska styl życia, konsumpcji dóbr i traktowania odpadów. Spolszczona zasada 3 U to: Unikaj kupowania zbędnych rzeczy, Użyj powtórnie, Utylizuj.

            Pierwszy czasownik (ogranicz) przypomina o możliwości zmniejszenia ilości generowanych odpadów poprzez ograniczenie konsumpcji niepotrzebnych produktów – unikaj kupowania zbędnych lub niepotrzebnych rzeczy, unikaj towarów nadmiernie opakowanych (niepotrzebnie nadmiernie opakowanych).

            Drugi (użyj ponownie) przypomina o możliwości powtórnego wykorzystania produktów powszechnie uznanych za jednorazowe, co zmniejsza skalę zanieczyszczeń środowiska, powstałych zarówno wskutek efektów ubocznych produkcji jak i akumulacji śmieci. Odnosi się do propozycji ponownego, wielokrotnego wykorzystania towarów, czasem w zupełnie nowym przeznaczeniu.

            Wreszcie ostatni czasownik (oddaj do odzysku/recykluj) mówi, co należy zrobić
w sytuacji, gdy nie można zrezygnować z produktu, a powstałego z niego odpadu nie da się wykorzystać ponownie: należy go wrzucić do odpowiedniego pojemnika celem ponownego wykorzystania w produkcji.

            Kolejność czasowników nie jest w tym zwrocie przypadkowa. Największe korzyści dla środowiska niesie ograniczanie nadmiernej konsumpcji oraz wielokrotne użycie – czyli jak najpóźniejsze uznanie produktu za odpad. Wreszcie ich racjonalne przetwarzanie pomaga ograniczyć obciążenia środowiska związane z pozyskaniem produktu z surowców pierwotnych i wspomnianą wcześniej akumulacją śmieci.

            Prezentowany program pozwala podjąć działania mające na celu nie tylko redukcję niszczącego wpływu odpadów na środowisko, ale przy ich wykorzystaniu (makulatura) pozyskiwać dodatkowe środki przydatne w procesie edukacji na terenie ZSS NR 13, gdzie do tej pory nie były poczynione żadne kroki w tą stronę.

            Program ten stanowi jednocześnie propozycję wejścia w nowy obszar działań,
w którym można rozwijać kompetencje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania jednostki i budowania jej niezależności. Program pozwala na poznawanie i budowanie nowych struktur, dopasowanie się do nowych wymagań. Pozwala na nabywanie nowych doświadczeń i możliwości sprawczych.

            Proponowane aktywności stanowią alternatywę dla dobrze już znanych
i powtarzających się zajęć edukacyjno-terapeutycznych na terenie szkoły, zwłaszcza dla uczniów, u których obserwuje się stagnację rozwojową, a nie przyrost umiejętności. Dla tych, którzy osiągnęli już maksymalny pułap możliwości intelektualnych i umiejętności manualnych, w proponowanym działaniu upatrujemy danie im możliwości przeniesienia tychże na inne gałęzie aktywności.

            Edukacja osób z autyzmem niesie ze sobą wiele trudności. Dzieci autystyczne znacznie trudniej niż ich zdrowi rówieśnicy, rozwijający się prawidłowo zdobywają wiedzę
o świecie. „Poznanie wiąże się z wiedzą, a rozwój poznawczy ze zdobywaniem wiedzy
w okresie dzieciństwa. Dotyczy on takich procesów, jak rozumienie, rozumowanie, myślenie, rozwiązywanie problemów, uczenie się, tworzenie pojęć, klasyfikacje, zapamiętywanie
- mówiąc w skrócie, wszystkie te aspekty ludzkiej inteligencji są wykorzystywane,
by dostosować się do świata i zrozumieć go.” (Schaffer, 2009, s. 182)

            U większości dzieci autystycznych funkcje poznawcze są obniżone. Zatem - jak uczyć konkretnych umiejętności identyfikowania rodzajów surowców wtórnych czy segregowania tychże materiałów?

            Doświadczenie pokazuje nam, że osoby te lepiej radzą sobie z wykonywaniem zadań sensoryczno-motorycznych i wzrokowo-przestrzennych, aniżeli z zadaniami angażującymi myślenie werbalne czy sytuacjami związanymi ze świadomością społeczną. (Wolski, 2009) Dominuje myślenie obrazowe (wizualne). W związku z tym istotną rzeczą dla nas nauczycieli powinno być ukierunkowanie pracy przede wszystkim na stosowaniu wskazówek wizualnych. „Osoby z autyzmem z trudem uczą się rzeczy, o których nie da się myśleć w kategorii obrazu. Dla autystycznego dziecka najłatwiejszymi do przyswojenia słowami są rzeczowniki, ponieważ w prosty sposób kojarzą się z obrazami. […] Dzieciom niżej funkcjonującym
w nauce mogą pomagać skojarzenia, opatrywanie różnych ważnych elementów otoczenia etykietami.” (Grandin, 2006, s. 29)

            W programie zostały wykorzystane ćwiczenia uwzględniające indywidualne możliwości każdego z uczniów, pozwalające na tworzenie różnego rodzaju reprezentacji przez kojarzenie ich nazw z konkretnymi przedmiotami, zdjęciami, ilustracjami, symbolami, wrażeniami słuchowymi i dotykowymi, a także konkretnym działaniem motorycznym.

            I tak przykładowo: szkło to słoik lub butelka, które mogą ulec stłuczeniu, a plastik to pojemnik po jogurcie czy butelka po wodzie mineralnej, które można zgnieść. W ten sposób uczymy pojęć niezbędnych do nauki segregowania surowców wtórnych. "Jednym ze sposobów sprawiania, by świat nie był tak skomplikowany, jest grupowanie przedmiotów, które mają wspólne cechy. Efektem końcowym takiego działania są pojęcia – kategorie umysłowe, które umożliwiają nam traktowanie jako jedno rzeczy bardzo różnych, tworząc jednostkę służącą do konkretnego celu." (Schaffer, 2009, s. 269)

            Aby proces uczenia przyniósł oczekiwane rezultaty konieczna jest struktura, która prowadzi do przewidywalnego rezultatu i czyni otoczenie bezpiecznym. Ma ona swoje odbicie w ustaleniu miejsca pracy (odpowiednio ułożone ławki i krzesła, przygotowane rekwizyty) i ustaleniu określonego porządku działania (przynoszenie makulatury z miejsca składowania jej, następnie pakowanie, a dalej ubieranie się i zanoszenie do punktu skupu). Dla zachowania tej struktury tworzymy plan dnia z etykiet, symboli obrazkowych - PCS w zależności od posiadanych umiejętności komunikacyjnych uczniów.

            Uczniowie nie przyswajają wiedzy z własnych doświadczeń. Muszą oni wszystko wielokrotnie powtórzyć, aby nabrać automatyzmu w czynnościach i zapamiętać następujące po sobie etapy. Zatem struktury bazują na obrazowym rozumieniu i mechanicznym powtarzaniu sekwencji, które realizujemy cyklicznie w wyznaczone dni tygodnia.

            Prowadząc aktywność, polegającą na segregowaniu surowców wtórnych wykorzystujemy przestrzeń klasową, jak i tę wokół szkoły. W ten sposób uczymy generalizować zdobywane umiejętności, przenosić na inne sytuacje; uczymy pracy w różnych miejscach. Przy współpracy
z rodzicami umiejętności generalizowane w szkole mogą być przeniesione na obszar domowy.

            W ramach struktury uczymy podejmowania decyzji, dokonywania wyborów
i odpowiedzialności za nie na miarę swoich możliwości. Dotyczy to miejsca, na którym chcą usiąść, kolejności podjęcia aktywności podczas segregowania. Uczniowie sami wybierają przedmioty, które chcą wrzucić do odpowiedniego pojemnika, czy torby z surowcami, którą chcą wynieść do odpowiednich koszy. Uczą się decydować, ile makulatury włożyć do plecaka, aby zdołać ją unieść. Budujemy w ten sposób ich autonomię.

            Elementem znacznie utrudniającym edukację jest zaburzona czynna i bierna komunikacja. Rozumienie języka i komunikowanie się to kluczowe umiejętności niezbędne do tego, aby możliwa była efektywna edukacja. Nauka powinna koncentrować się zarówno na uczeniu rozumienia, werbalizowania lub stosowania alternatywnych form porozumiewania się, jak i komunikowania się w kontaktach z innymi osobami.

            Podczas realizowanych zajęć uczniowie uczą się rozumienia poleceń i właściwego reagowania na nie, wskazywania, poprawnego artykułowania wyrazów, stosowania etykiet czy systemu komunikacji obrazkowej, a także symboli i gestów w zależności od dostępnych im sposobów komunikowania się. Podczas wyjść z makulaturą czy posegregowanymi surowcami uczą się zwrotów grzecznościowych czy umiejętności proszenia o pomoc. Uczniowie mają możliwość trenowania tychże umiejętności w naturalnych warunkach, podczas spotkań z innymi ludźmi. Zatem proponowane zajęcia odbywające się poza terenem szkoły pozytywnie wpływają na proces socjalizacji.

            Integracja osób z autyzmem jest szczególnie trudna, a w niektórych aspektach wręcz niemożliwa. Osoby te z pozoru wyglądają zupełnie normalnie. Jednak przebywając w ich towarzystwie zwraca uwagę nietypowy sposób zachowania. Nie nawiązują kontaktu, czasem wręcz od niego uciekają. Wykonują pewne rytuały ruchowo-wokalne. Wzbudzają trwogę autoagresywnymi i agresywnymi zachowaniami. W tej sytuacji integrację należałoby traktować, jako nie tyle włączenie do środowisk lokalnych, co raczej zapracowanie na akceptację
i zrozumienie.

            Segregowanie odpadów czy zanoszenie makulatury do skupu, pozwalają osobom
z autyzmem na aktywne uczestnictwo w życiu społecznym. Aktywności te spotykają się
z aprobatą osób będących świadkami działania. Dzięki akceptacji działań zmienia się odbiór społeczny i wzrasta akceptacja samych osób z autyzmem. Sytuacja ta rozwija tolerancję dla odmienności, a także uwrażliwia na potrzeby innych.

            Nieocenioną wartością programu jest nauka samodzielności. Aby dziecko mogło uzyskać minimum własnej autonomii, winno opanować m.in. podstawowe umiejętności
w zakresie nawet najprostszych codziennych czynności samoobsługowych. Uczniowie mają zatem okazję do tego, aby uczyć się i doskonalić umiejętność sznurowania butów, zakładania kurtek czy innych części odzieży wierzchniej przed wyjściem z posegregowanymi surowcami. Mają np. możliwość samodzielnego poruszania się po budynku szkolnym w celu przyniesienia kosza zbiorczego na odpady czy zejścia do szatni przed wyjściem z makulaturą. Uczniowie stopniowo nabywają samodzielności podczas wykonywania wytyczonych zadań. Początkowo większość uczniów wymaga pomocy wizualnych czy fizycznego prowadzenia (wykonywania rękami ucznia). Wraz ze wzrostem nabywania umiejętności, dzięki systematycznemu powtarzaniu czynności, konieczność wsparcia zmniejsza się. Wyuczenie umiejętności pozwoli na możliwie jak największą redukcję stopnia zależności od innych.

            Trudności w uczeniu wynikające z utrzymaniem pola uwagi i obniżoną motywacją wymagają od nauczyciela ogromu wysiłku, który musi włożyć w to, by on sam
i proponowane aktywności stały się atrakcyjne dla każdego z uczniów. Ruch i udział
w zadaniu przyciąga uwagę. Dlatego też aktywne uczestnictwo ruchowe podczas segregacji surowców wtórnych czy pakowania makulatury jest dobrą formą ćwiczenia uwagi.

Nie sposób też  nie wspomnieć o strukturze zajęć, która umożliwia wydłużanie czasu koncentracji uwagi na stawianych zadaniach.

            W miarę upływu czasu przebywania dziecka w szkole można zaobserwować słabnącą motywację do nauki czy wykonywania działań. Nabywanie nowych możliwości sprawczych, a takie daje segregacja surowców wtórnych, motywuje uczniów do podejmowania aktywności.

            Wybrana grupa uczniów biorących udział w programie, prezentuje zachowania destrukcyjne, związane z niszczeniem przedmiotów (zgniatanie, gryzienie, rozrywanie). Zaproponowanie aktywności związanych z przygotowaniem materiału do segregacji (zgniatanie pojemników) niejako przekierowuje te zachowania na czynności użyteczne. Paradoksalnie stają się one atutami. Dzięki nim, osoby zdobywają informacje
o właściwościach przedmiotów. Ich działania mają określony cel. Uczniowie mają możliwość uczenia się kontrolowania danego zachowania. Ważną sprawą, której nie można w tym przypadku pominąć, jest odbiór społeczny. Zachowania nieakceptowane społecznie,
w sytuacji celowych zajęć, stawiają ucznia w innym świetle.

            Program stanowi dobrą okazję do usprawniania i podtrzymywania umiejętności motorycznych poprzez manipulowanie przedmiotami (odkręcanie słoików czy butelek, zgniatanie materiałów z metalu, plastiku i papieru).

            Proponowane aktywności mają także wpływ na motorykę dużą. Proces segregacji wymusza zmiany pozycji ciała, dzięki czemu w dużej mierze angażowany jest aparat ruchowy. Uczeń ma możliwość doświadczania wrażeń płynących z różnych części ciała.

            Plastyka i technika to wielkie pole dla fantazji w wykorzystaniu odpadów jako materiału do tworzenia prac plastycznych i przygotowaniu elementów kampanii informacyjno-edukacyjnej np. plakatów. Wymienione zajęcia edukacyjne mogą posłużyć do przygotowywania pomocy dydaktycznych z pozyskanych materiałów np. z tekturowych pudełek można przygotować pojemniki z wydzielonymi częściami do segregacji różnych elementów.

            Nie sposób też pominąć możliwości, jakie mogą nieść zajęcia z muzyki czy zajęcia
w ramach Klubu Aktora. Przygotowane przedstawienia mogą przekazywać treści edukacyjne, podpowiadając właściwy sposób postępowania. Tło muzyczne mogą tworzyć instrumenty wykonane z odzyskanych odpadów. Zużyte materiały opakowaniowe mogą tworzyć efektowne elementy scenografii w przedstawieniach.

            W kontekście opisanych powyżej trudności osób z autyzmem w nabywaniu umiejętności samodzielności, społecznych, komunikacyjnych oraz poznawczych, niezbędne jest prowadzenie właściwego postępowania edukacyjno-terapeutycznego, mającego na celu dostarczanie dziecku okazji do ich rozwijania i doskonalenia. Taką okazję stwarzają wymienione w programie działania, których terapeutyczna wartość jest nieoceniona również dla środowiska.

FORMY REALIZACJI PROGRAMU

1.                  Przygotowanie (wydzielenie) miejsc w klasie na pojemniki do segregacji surowców wtórnych i zbiórki makulatury.

2.                  Przygotowanie pojemnika zbiorczego na surowce wtórne na terenie szkoły

3.                  Przygotowanie surowców do segregacji (mycie, zgniatanie pojemników) i makulatury (wyjęcie plastikowych elementów).

4.                  Współpraca z rodzicami (dostarczanie makulatury) i pracownikami szkoły (angażowanie do zbiórki surowców wtórnych).

5.                  Organizacja cyklicznych zajęć edukacyjnych obejmujących m.in.:

- identyfikowanie materiału konkretnego, obrazkowego, symbolicznego

- poznanie właściwości surowców wtórnych

- klasyfikowanie surowców wtórnych

- pakowanie makulatury

6.                  Współpraca z punktem skupu makulatury.

7.                  Praca w terenie:

-wynoszenie posegregowanych surowców do pobliskich koszy przeznaczonych do  selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych

-zanoszenie makulatury do skupu.

8.                  Realizacja zajęć plastycznych z wykorzystaniem surowców wtórnych angażujących uczniów z innych klas.

9.                  Realizacja zajęć muzycznych (wykorzystanie instrumentów wykonanych z surowców wtórnych).

10.              Realizacja zajęć z wykorzystaniem elementów programu TEACCH (wykorzystanie surowców wtórnych do ćwiczeń manipulacyjnych).

11.              Tworzenie scenografii, tła muzycznego z wykorzystaniem surowców do przedstawień Klubu Aktora.

12.              Prowadzenie zajęć otwartych, wideofilmowanie zajęć; prezentacje filmowe przed gronem pedagogicznym i rodzicami jako promocja działań proekologicznych.

13.              Udział w konkursach, akcjach społecznych; tworzenie plakatów itp. o tematyce proekologicznej.

14.              Organizacja wycieczki do MPO w Baryczy, Ekocentrum ICPPC w Stryszowie.

WARUNKI I ŚRODKI NIEZBĘDNE DO REALIZACJI PROGRAMU

            Zajęcia z zakresu selektywnej zbiorki odpadów prowadzone są przez nauczyciela wychowawcę jeden lub dwa razy w tygodniu w zależności od potrzeb. Łącznie czas trwania zajęć teoretycznych i praktycznych wynosi około 90 minut.

            Zajęcia obejmujące pakowanie makulatury i zanoszenie do punktu skupu prowadzi wychowawca świetlicy jeden raz w tygodniu. Przewidywany czas trwania to również 90 minut.

            Niezbędna jest obecność asystenta bądź innego nauczyciela ze względu na konieczność wsparcia uczniów słabiej funkcjonujących i zapewnienia bezpieczeństwa podczas przemieszczania się poza terenem szkoły.

            Do realizacji zajęć potrzebny jest zakup pojemników do segregacji surowców wtórnych
i zbiórki makulatury, toreb do przenoszenia posegregowanego materiału, toreb do pakowania makulatury, rękawic ochronnych.

            Niezbędne jest również przygotowanie materiału konkretnego, zdjęć, nagrań filmowych
i dźwiękowych, PCS-ów i innych symboli do oznaczenia pojemników, toreb, jak i do konkretnych działań, mających na celu identyfikację poszczególnych surowców wtórnych.

            W celu ułatwienia uczniom identyfikacji materiałów opakowaniowych, zastosowano podział surowców na cztery odrębne grupy: papier, plastik, metal, szkło (z wyłączeniem szkła kolorowego).     W programie wykorzystano powszechnie stosowaną symbolikę odpadów opakowaniowych, stanowiących oznaczenia koszy w naturalnych warunkach. Dla potrzeb programu rozdzielono symbol „metal, plastik” na dwa odrębne.

            Program dodatkowo uwzględnia działania obejmujące gromadzenie materiału nadającego się do wtórnego wykorzystania na zajęciach plastyczno-technicznych i muzycznych, ich dystrybucję oraz przygotowanie konkretnych pomocy z pozyskanych surowców do ćwiczeń usprawniających małą motorykę.

CELE I ZADANIA PROGRAMU

            Głównym celem programu jest rozwijanie kluczowych kompetencji (społecznych, komunikacyjnych, poznawczych, samodzielności), niezbędnych do funkcjonowania jednostki w życiu społecznym i budowania jej niezależności w obszarze działań propagujących proekologiczny styl życia.

CELE OGÓLNE I ZADANIA

·                    rozwijanie i podtrzymywanie umiejętności poznawczych

·                    rozwijanie umiejętności komunikacyjnych

·                    doskonalenie umiejętności samoobsługowych w zakresie czynności dnia codziennego

·                    rozwijanie i podtrzymywanie sprawności motorycznych

·                    wdrażanie do uczestnictwa w życiu społecznym

·                    kształtowanie zachowań akceptowanych społecznie

·                    zwiększanie obszarów samodzielności

·                    oddziaływanie na środowisko lokalne (dawanie przykładu, angażowanie pracowników i rodziców do działań na rzecz środowiska)

·                    wdrażanie do efektywnego gospodarowania odpadami opakowaniowymi na terenie placówki (wtórne wykorzystanie surowców)

·                    pozyskiwanie funduszy własnych (sprzedaż makulatury)

CELE OPERACYJNE

Uczeń wykonuje czynności ze wsparciem lub samodzielnie w zależności od posiadanych możliwości:

·                    rozpoznaje podstawowe surowce wtórne (szkło, metal, plastik, papier) na materiale konkretnym i obrazkowym;

·                    rozpoznaje symbole odpowiadające poszczególnym surowcom; potrafi je przyporządkować;

·                    rozpoznaje materiał opakowaniowy za pomocą dotyku;

·                    identyfikuje dźwięki wydawane przez poszczególne tworzywa;

·                    identyfikuje kosze zewnętrzne ”dzwony” na odpady opakowaniowe;

·                    identyfikuje etykiety z nazwami surowców, czyta globalnie, odwzorowywuje wyrazy;

·                    przelicza surowce, przyporządkowuje liczbę do zbioru;

·                    segreguje odpady opakowaniowe do poszczególnych toreb/koszy;

·                    potrafi przygotować opakowania do segregacji (odkręca butelki, płucze, zgniata);

·                    rozróżnia materiał wchodzący w skład makulatury;

·                    potrafi spakować makulaturę do odpowiedniej torby;

·                    rozpoznaje swoją torbę do pakowania makulatury;

·                    zanosi makulaturę do punktu skupu;

·                    umieszcza torbę z makulaturą na odpowiedniej wadze w punkcie skupu;

·                    używa zwrotów grzecznościowych, prosi o pomoc;

·                    nawiązuje kontakt wzrokowy;

·                    dokonuje prostych wyborów w zakresie proponowanych aktywności;

·                    współdziała podczas zadań praktycznych;

·                    stosuje się do poleceń;

·                    zachowuje podstawowe zasady bezpieczeństwa podczas pracy (rękawice ochronne);

·                    samodzielnie ubiera elementy odzieży wierzchniej;

·                    samodzielnie porusza się po budynku szkolnym.

PRZEWIDYWANE EFEKTY

•       zdobycie elementarnej wiedzy na temat odpadów opakowaniowych; poznanie symboli surowców wtórnych;

•       opanowanie umiejętności segregowania materiałów opakowaniowych;

•       wzrost samodzielności podczas czynności związanych z samoobsługą;

•       poprawa sprawności motorycznych (generalizacja na wszystkie czynności dnia codziennego);

•       przyrost umiejętności komunikacyjnych;

•       realizacja działań na terenie domu;

•       włączenie dodatkowych klas do programu;

•       udział w ogólnopolskich akcjach społecznych propagujących działania proekologiczne;

EWALUACJA PROGRAMU

            Ewaluacji dokonuje terapeuta lub zespół terapeutów pracujących z uczniem na podstawie programu.

Metody ewaluacji:

–                    Indywidualne Programy Edukacyjno-Terapeutyczne (koniec każdego semestru);

–                    Lista Umiejętności Uczniów (każdorazowo na koniec roku szkolnego);

–                    dokumentacja realizacji programu (dziennik, zdjęcia prac uczniów, materiał filmowy);

–                    sprawozdanie z realizacji programu.

PROPOZYCJE ĆWICZEŃ

Ćwiczenie 1.

Wyodrębnianie elementów należących do śmieci (puste butelki po napojach czy wodzie mineralnej, zniszczone kartony, zgniecione puszki itp.) spośród grupy przedmiotów używanych na co dzień (elementy ubrań,plecaki, konewka, pełne butelki z wodą mineralną, książki, słoiki np. z dżemem, itp.).

Na wydzielonej części podłogi (za pomocą np. ceraty) przygotowujemy w/w materiały.

Zadaniem ucznia jest znalezienie tych przedmiotów, które są puste, zniszczone, zużyte,
a następnie wyrzucenie ich do kosza na śmieci.

Przykład polecenia: „Poszukaj, co można wyrzucić do kosza.” lub „Poszukaj śmieci
i wyrzuć.” lub „Weź pustą butelkę i wyrzuć do kosza.”

Ćwiczenie 2.

Wyszukiwanie elementów należących do śmieci w klasie.

W różnych miejscach klasy np. na parapecie, w umywalce, pod stołem , na szafkach, pod krzesłami itd. umieszczamy różne rodzaje pustych opakowań.

Zadaniem ucznia jest znalezienie tych materiałów i wyrzucenie ich do kosza na śmieci.

Przykład polecenia: „Posprzątaj klasę.” lub „Poszukaj śmieci i wyrzuć do kosza.”

Ćwiczenie 3.

Dopasowywanie do siebie materiałów opakowaniowych według zasady „taki sam”.

Przygotowujemy cztery pojemniki, w których umieszczamy po jednym z każdego rodzaju tworzyw (np. butelkę szklaną po soku „kubuś”, butelkę plastikową po wodzie mineralnej, puszkę po napoju „pepsi”, zgniecioną kartkę papieru) oraz dodatkowe pudełko z tymi samymi przedmiotami.

Zadaniem ucznia jest dołożenie przedmiotu podawanego przez nauczyciela do tego samego
w pojemniku.

Przykład polecenia: „Poszukaj taki sam przedmiot.” lub „Gdzie włożysz przedmiot?” lub „Poszukaj taką samą butelkę.”

Inne warianty:

a) Uczeń sam wybiera przedmiot i dopasowuje adekwatnie do tego w pojemniku.

b) Wykonującemu zadanie, przedmiot podaje inny uczeń.

c) Zmieniamy jedno z tworzyw tej samej grupy lub wszystkie.

d) Opakowania umieszczamy w różnych miejscach klasy.

e) Uczeń dopasowuje do siebie zdjęcia materiałów opakowaniowych.

Ćwiczenie 4.

Identyfikowanie różnych materiałów opakowaniowych tej samej grupy.

Przygotowanie j/w z tym, że w każdym pojemniku umieszczamy dwa różne przedmioty z tej samej grupy tworzyw (np. szklana butelka i słoik).

Uczeń wykonuje zadanie j/w.

Ćwiczenie 5.

Identyfikowanie materiału opakowaniowego przez wskazanie konkretu.

Przygotowanie, jak w powyższych ćwiczeniach.

Zadaniem ucznia jest wskazanie przedmiotu zgodnie z poleceniem nauczyciela.

Przykład polecenia: ”Pokaż metal/metalową puszkę.”

Inny wariant:

a) Przygotowujemy kilka opakowań jednego rodzaju np. plastikową butelkę po napoju, pojemnik po jogurcie itp. oraz szklany słoik.

Zadaniem ucznia jest wskazanie przedmiotu, który nie pasuje do danej grupy.

Przykład polecenia: „ Pokaż, co nie pasuje?”, „Co jest inne?”

b) Niepasującym elementem może być przedmiot codziennego użytku.

Ćwiczenie 6.

Identyfikowanie materiału opakowaniowego za pomocą dotyku.

W zamkniętym/przykrytym pojemniku umieszczamy razem po jednym opakowaniu z danej grupy surowców.

Zadaniem ucznia jest wyjęcie przedmiotu zgodnie z poleceniem nauczyciela lub ze wskazaniem konkretu/zdjęcia przez nauczyciela.

Przykład polecenia: „Wyciągnij szkło/szklaną butelkę.”

Inne warianty:

a) W zamkniętym/przykrytym pojemniku umieszczamy jedno opakowanie. Na stole rozkładamy zdjęcia wybranych materiałów lub konkrety.

Zadaniem ucznia jest wskazanie właściwego zdjęcia/konkretu.

Przykład polecenia: „Pokaż, co jest w pojemniku.”

b) W zamkniętym/przykrytym pojemniku, oprócz wybranego opakowania, umieszczamy kilka różnych przedmiotów używanych na co dzień.

Zadaniem ucznia jest znalezienie właściwego przedmiotu zgodnie z poleceniem nauczyciela lub wskazanym zdjęciem.

Przykład polecenia: „ Poszukaj szkło/szklanej butelki.” lub „Poszukaj to,co jest na zdjęciu.”

Ćwiczenie 7.

Identyfikowanie opakowań zgodnie z wydawanymi przez nie dźwiękami.

Przygotowujemy parawan, za który chowamy poszczególne opakowania oraz cztery

pojemniki, w których umieszczamy po jednym z każdej grupy surowców. Następnie wydobywamy dźwięki poprzez gniecenie, darcie, zgniatanie, stukanie.

Zadaniem ucznia jest wskazanie, który przedmiot wydaje dany dźwięk.

Przykład polecenia: „Posłuchaj... Pokaż, który to przedmiot” lub „Pokaż, co wydaje dźwięk” lub „Co słyszysz?”

Inny wariant:

a) Dźwięki odtwarzamy z płyty CD.

Ćwiczenie 8.

Rozróżnianie materiału wchodzącego w skład makulatury.

Przygotowujemy różne czasopisma i gazety oraz przedmioty codziennego użytku.

Zadaniem ucznia jest wskazanie właściwego materiału.

Przykład polecenia: „Pokaż makulaturę.”

Inny wariant:

a) Przygotowujemy różne czasopisma /gazety i pudełka tekturowe.

Przykład praktycznego działania podczas pakowania makulatury:

Nauczyciel (N) informuje uczniów (U) o tym, że będą pakować i zanosić makulaturę do punktu skupu. Jeden z U wybiera odpowiedni PCS i umieszcza go na tablicy. U mają wyjąć
z pudła, każdy swoją, torby przeznaczone do tego celu. Dwóch U, wyznaczonych przez N wyjmuje z pudła makulaturę i zanosi ją na stoliki, gdzie wszyscy pakują ją do toreb. Następnie U przynoszą do stolików swoje plecaki i wkładają do nich pełne torby. Dalej U schodzą do szatni, przebierają się i wychodzą do punktu skupu. Tam wyjmują torby
z plecaków i kładą je na przeznaczoną do tego celu wagę. Po zważeniu jeden z U podchodzi do pracownika punktu po odbiór pieniędzy.

Ćwiczenie 9.

Łączenie materiału konkretnego z ich desygnatem.

Przygotowujemy cztery pojemniki, w których umieszczamy po jednym z każdego rodzaju  opakowań oraz zdjęcia tych opakowań.

Zadaniem ucznia jest dopasowanie zdjęcia do konkretu.

Przykład polecenia: „Gdzie położysz zdjęcie?

Inne warianty:

a) Każdy z uczniów trzyma pojemnik z wybranym opakowaniem.

Wykonujący zadanie ma odszukać osobę, która trzyma właściwy pojemnik, adekwatnie do wskazanego zdjęcia.

Przykład polecenia: „Pokaż, kto trzyma ten przedmiot” lub „Kto trzyma szkło/butelkę szklaną?”

b) Przygotowujemy jedno duże zdjęcie wszystkich rodzajów opakowań, które zawieszamy np. na tablicy i grupę tworzyw z każdego rodzaju.

Zadaniem ucznia jest znalezienie tych opakowań, które są na zdjęciu.

Przykład polecenia: „Weź przedmiot, który widzisz na zdjęciu.”

Ćwiczenie 10.

Identyfikowanie materiałów opakowaniowych, wyświetlanych na ekranie komputera.

Przygotowujemy zdjęcia opakowań oraz cztery pojemniki z przedmiotami, po jednym
z każdej grupy surowców.

Zadaniem ucznia jest wskazanie właściwego materiału.

Przykład polecenia: „Popatrz, co widzisz? Poszukaj ten przedmiot” lub „Pokaż, gdzie jest szkło.”

Ćwiczenie 11.

Wyszukiwanie na zdjęciach opakowań jednego rodzaju spośród innych.

Przygotowujemy zdjęcia różnego rodzaju opakowań i pojemnik.

Zadaniem ucznia jest znalezienie zdjęć opakowań ze wskazanej przez nauczyciela grupy surowców.

Przykład polecenia: „Poszukaj zdjęć, na których jest szkło.”

Ćwiczenie 12.

Grupowanie zdjęć w zbiory jednorodne według rodzaju tworzywa.

Przygotowujemy po kilka zdjęć różnych tworzyw i cztery pojemniki. Do każdego z nich wkładamy po jednym zdjęciu reprezentującym dane tworzywo.

Zadaniem ucznia jest właściwe posegregowanie zdjęć.

Ćwiczenie 13.

Dopasowywanie zdjęć materiałów opakowaniowych.

Przygotowujemy dwa komplety zdjęć z wybranymi rodzajami opakowań. Jeden z nich  umieszczamy na planszy w dowolnej konfiguracji, drugi rozkładamy na stole.

Zadaniem ucznia jest umieszczenie wybranego zdjęcia we właściwym miejscu na planszy.

Przykład polecenia: „Weź zdjęcie i przyklej na planszy.”

Ćwiczenie 14.

Puzzle

Przygotowujemy dwa komplety zdjęć z wybranymi rodzajami opakowań. Z jednego tworzymy 3 i 4 - elementowe puzzle.

Zadaniem ucznia jest złożenie puzzli w całość i wskazanie właściwego zdjęcia.

Przykład polecenia: „Ułóż puzzle”, ”Pokaż co ułożyłeś.”

Ćwiczenie 15.

Identyfikowanie materiałów opakowaniowych na zdjęciach.

Przygotowujemy dwa komplety zdjęć z wybranymi rodzajami opakowań i czystą kartkę. Następnie jedno z nich zakrywamy częściowo kartką.

Zadaniem ucznia jest wskazanie, co jest na zdjęciu.

Przykład polecenia: „Pokaż co jest na zdjęciu”.

Inny wariant:

a) Na podłodze tworzymy cztery stanowiska ze zdjęć, w różnych konfiguracjach.

Zadaniem ucznia jest zajęcie właściwego pola, zgodnie z poleceniem nauczyciela lub wskazanym zdjęciem.

Przykład polecenia: „Stań na zdjęciu, na którym jest szkło.”

Ćwiczenie 16.

Łączenie opakowań lub ich zdjęć z odpowiadającymi im symbolami.

Przygotowujemy cztery pojemniki, w których umieszczone są 2 lub 3opakowania z danej grupy surowców i odpowiadające im obrazki symboliczne.

Zadaniem ucznia jest dopasowanie symbolu do właściwego pojemnika.

Przykład polecenia: „Gdzie położysz szkło?”

Ćwiczenie 17.

Identyfikowanie obrazków symbolicznych z wykorzystaniem tabliczki mówiącej „Go talk”.

Przygotowujemy różne rodzaje materiału opakowaniowego lub zdjęcia.

W tabliczce umieszczamy cztery obrazki symbolizujące poszczególne surowce. Nagrywamy różne komunikaty np. „Proszę, daj mi szkło”, „Proszę, podaj mi metal” itp. Wybrany uczeń wybiera, który przycisk uruchomi.

Wykonujący zadanie ma wybrać opakowanie lub zdjęcie zgodnie z nagranym komunikatem.

Inny wariant:

a) W tabliczce umieszczamy zdjęcia poszczególnych rodzajów opakowań.

Wykonujący zadanie ma wybrać obrazek symboliczny zgodnie z nagranym komunikatem.

Ćwiczenie 18.

Grupowanie obrazków symbolicznych w zbiory jednorodne.

Przygotowujemy obrazki symboliczne różnych rozmiarów odpowiadające poszczególnym surowcom.

Zadaniem ucznia jest ich posegregowanie według rodzaju tworzywa.

Ćwiczenie 19.

Segregowanie opakowań adekwatnie do symboli.

Przygotowujemy cztery torby oznaczone obrazkami symbolicznymi. Na wyznaczone miejsce
w klasie (np. cerata na dywanie) wysypujemy różnego rodzaju materiały opakowaniowe.

Zadaniem ucznia jest ich właściwe posegregowanie, po uprzednim założeniu rękawic.

Przykład polecenia: „Weź/wybierz przedmiot...i wrzuć/włóż do torby.”

Inny wariant:

a) Zamiast toreb wykorzystujemy znajdujące się w klasie pojemniki na odpady opakowaniowe oznaczone symbolami.

Ćwiczenie 20.

Identyfikowanie koszy typu „dzwon” przeznaczonych do selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych.

Przygotowujemy zdjęcia koszy. Zajęcia realizujemy w plenerze.

Zadaniem ucznia jest dopasowanie zdjęcia do właściwego kosza.

Przykład polecenia: „Połóż zdjęcie na koszu”.

Inne warianty:

a) Uczeń wskazuje kosz adekwatnie do prezentowanego zdjęcia/opakowania przez nauczyciela.

b) Uczeń wybiera spośród dwóch symboli tworzywa opakowaniowego właściwy do wskazanego przez nauczyciela kosza.

Ćwiczenie 21.

Segregowanie odpadów opakowaniowych do koszy typu „dzwon”.

Przygotowujemy zdjęcia poszczególnych koszy, rękawice ochronne

Materiał uzyskany z pierwszej selekcji w klasie, uczniowie przenoszą w specjalnych torbach. Ich zadaniem jest wskazanie właściwego kosza a następnie opróżnienie torby.

Ćwiczenie 22.

Identyfikowanie koszy typu „dzwon” na materiale filmowym.

Przygotowujemy projekcję filmu dotyczącą segregowania odpadów z udziałem uczniów; zdjęcia lub symbole obrazkowe różnych materiałów opakowaniowych i zdjęcia uczniów. Podczas projekcji zatrzymujemy film w kilku istotnych dla zadania miejscach.

Zadaniem ucznia jest wskazanie zdjęcia, który z kolegów wyrzuca śmieci i jaki rodzaj opakowań.

Przykład polecenia: „Popatrz...Kto wyrzuca śmieci?Wybierz zdjęcie.”, ”Popatrz, co wyrzuca Robert? Wybierz zdjęcie”.

Przykłady ćwiczeń kształtujących dodatkowe umiejętności w zależności od możliwości uczniów w zakresie:

1. Globalnego czytania i odwzorowywania wyrazów

Uczeń:

a) dobiera etykiety z wyrazami szkło, metal, plastik , papier adekwatnie do konkretów, zdjęć, symboli i odwrotnie;

b) odwzorowywuje wyrazy umieszczone w obrazkach symbolicznych lub prezentowane odrębnie itd.

2. Elementarnych pojęć matematycznych

Uczeń:

a) przelicza opakowania;

b) dobiera  etykietę z liczbą do ilości poszczególnych opakowań w pojemniku;

c) tworzy zbiory jednoliczne przez uzupełnianie brakujących opakowań;

d) określa stosunki przestrzenne (kładzie/wskazuje opakowania na stole/pod stołem);

e) określa wielkość względną (duża butelka/mała butelka);

f) uczy się pojęć pusty, pełny (napełnia butelki wodą za pomocą innych naczyń);

Podczas ćwiczeń stosujemy różnego rodzaju podpowiedzi fizyczne, obrazkowe, za pomocą gestu, słowne. W sytuacji, gdy uczeń nie potrafi wykonać zadania modyfikujemy je, zmniejszając ilość elementów czy upraszczając polecenie, a także wspierając fizycznie. Za każdym razem dajemy uczniowi możliwość samodzielnego powtórzenia zadania.

Program nie wyczerpuje wszystkich możliwych działań terapeutycznych; stanowi propozycję ćwiczeń, które można rozszerzać i zmieniać w zależności od potrzeb.

 

BIBLIOGRAFIA

1.                  Grandin, T. (2006). Myślenie obrazami oraz inne relacje z mojego życia z autyzmem.
(M. Klimek-Lewandowska, D. Lewandowska, tłum.). Warszawa: Fraszka Edukacyjna.

2.                  Recykling. Pobrano: 01.02.2011r., z: http://pl.wikipedia.org/wiki/Recykling.

3.                  Segregowanie śmieci. Pobrano: 01.02.2011r.,
z: http://www.czystaplaneta.pl/segregowanie-smieci.html.

4.                  Schaffer, H.R. (2009). Psychologia dziecka. (A. Wojciechowski, tłum.). Warszawa: PWN.

5.                  Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001r., Dz. U. z 2001r. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.. Pobrano: 01.02.2011r., z: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20010620628.

6.                  Wolski, A. (2009). Przygotowanie dziecka z autyzmem do uczestnictwa w edukacji.
W: J. Kossewska (red.). Kompleksowe wspomaganie rozwoju uczniów z autyzmem
 i zaburzeniami pokrewnymi (s.155-168). Kraków: Impuls.

7.                  Zasada 3R. Pobrano: 01.02.2011r., z: http://pl.wikipedia.org/wiki/Zasada_3R.

ANEKS

ZASADY PRAWIDŁOWEJ SEGREGACJI ODPADÓW OPAKOWANIOWYCH DOSTOSOWANE DO POTRZEB PROGRAMU

Papier
Do niebieskiego pojemnika można wrzucać: - gazety, czasopisma - papier szkolny i biurowy - książki w miękkich okładkach lub usuniętymi   twardymi okładkami - torby i opakowania papierowe - papier pakowy - tekturę i kartony - ścinki drukarskie - foldery, katalogi, ulotki niewoskowane	Nie wrzucamy: - zabrudzonego lub tłustego papieru - woskowanych katalogów, folderów i ulotek   reklamowych - papieru połączonego z innym materiałem,   np. folią - opakowań z zawartością,. np. żywnością,   wapnem, cementem - papieru termicznego i faksowego - kalek technicznych oraz papierów   przebitkowych, np. faktury, rachunki - papierowych wkładów wodoodpornych, tapet,   worków po cemencie - pieluch jednorazowych, art. higienicznych,   podpasek - opakowań po mlekach i sokach (Comblibloc,   Tetra Pak)
Plastik
Do żółtego pojemnika można wrzucać: - puste butelki typu „PET” po różnych napojach - plastikowe puszki po napojach i koszyczki   po owocach - plastikowe opakowania po chemii   Gospodarczej - plastikowe opakowania po kosmetykach   i środkach czystości - puste i czyste plastikowe opakowania   po żywności np. kubki po jogurtach,   margarynach) - folie i torebki z tworzyw sztucznych - zakrętki plastikowe	Nie wrzucamy: - butelek i pojemników z zawartością - opakowań i butelek po olejach i smarach   płynach chłodniczych - opakowań po środkach   chwasto- i owadobójczych - opakowań po medykamentach - tworzyw piankowych, styropianu - wyrobów typu: zabawki, szczoteczki do zębów - opakowań z resztkami po jogurtach, masłach,   Margarynach - strzykawek - części plastikowych ze sprzętu AGD i RTV   (obudowy po monitorach)

Metal
Do żółtego pojemnika można wrzucać: - zgniecione puszki aluminiowe i z blachy   stalowej - garnki - metalowe narzędzia - rury, druty i drobny złom - folie aluminiową - pokrywki ze słoików, kapsle z butelek oraz metalowe zakrętki	Nie wrzucamy: - opakowań po aerozolach - baterii oraz puszek po farbach - opakowań po lekach - zabawek oraz sprzętu AGD
Szkło (szkło bezbarwne)
Do białego pojemnika można wrzucać: - opakowania po żywności - butelki po napojach - słoiki bez nakrętek - przepłukane opakowania   po kosmetykach - inne opakowania szklane	Nie wrzucamy: - opakowań po lekarstwach - termometrów, rtęciówek, - strzykawek - szkła okularowego - szkła okiennego - szkła zbrojonego - szyb samochodowych - szkła żaroodpornego - żarówek, świetlówek - lamp neonowych, fluorescencyjnych   i rtęciowych, reflektorów - ekranów i lamp telewizyjnych - luster - ceramiki, porcelany, zniczy, kapsli, zatyczek,   zakrętek - szkła gospodarczego (misek szklanych,   talerzy, figurek, doniczek, itp.)

Aluminiowe puszki, plastikowe opakowania oraz kartony opróżnij, przepłukaj i zgnieć!ANEKS